زنبورعسل عسل و زنبور عسل از زمانهای بسیار دور شناخته شدهاست و در باره آن سخن گفتهاند، در زمان قبل از اسلام مردمان پیشین درباره عسل و استعمال آن سخن گفتهاند، در ایام جاهلی عربهای ما قبل از اسلام و در اشعار شاعران نام عسل و زنبور عسل بسیار ذکر شدهاست. در عصر اسلام خداوند تبارک وتعالی سورهای بنام :(سُورَة الَنحَل) یعنی «زنبورعسل»، نازل فرمودهاست. و در آیاتی مُبین و مُنَزَه فوائد ومنافع عسل بر انسان بیان فرمودهاست. در جمعیت سالم وکامل سه نوع زنبورعسل وجود دارد:
ملکه عسل وهمه زنبورهای کارگر مادهاند و فرق بین این دو در این است که دستگاه تناسلی کارگران ناقص بوده وجفتگیری برایشان ممکن نیست. وحال آنکه دستگاه تناسلی ملکه کامل است، امکان جفت گیری برایش وجود دارد وجفت گیری هم میکند.
فهرست مندرجات |
مجموعه? زنبورهای نر و کارگر و ملکه هر کندوه را «یک جمعیت زنبورعسل» مینامند.
محلی که یک جمعیت زنبورعسل در داخل آن زندگی، تولید ورشد میکند یک «کندو» نامیده میشود. کندو خانه? زنبورعسل است.
فرق ظاهری بین ملکه وکارگر در طویلتر بودن شکم واندام است. شناختن ملکه در داخل جمعیت وبین دهها هزار زنبور عسل کار سادهای نیست، ولی زنبوردارهای با سابقه وکار کشته ومجرب با کمی زحمت ودقت ملکه را از بین آنهمه از زنبورها پیدا میکنند. فرق ظاهری بین زنبورهای «نر» با «کارگران» و «ملکه» در این است که:
ملکه تنها موجود ماده? کامل وتنها تخمگذار جمعیت است که مثل زنبور کارگر از تخم بارور شده به وجود میآید. «ملکه» مادر تمام زنبورهایی است که باوی در یک کندو زندگی میکنند. مدت رشدش از تخم تا موجود کامل ?? تا ?? روز بوده وپس از رسیدن به سِّن بلوغ (? تا ? روز بعد از تولد) در یک یا چند روز آفتابی قبل از ظهرها از کندو به خارج پرواز نموده وبا چند یا چندین زنبور نر جفتگیری میکند. بنا براین خیلی از زنبورهای یک جمعیت باوجودی که از یک ملکه به وجود میآیند باز هم نسبت نا خواهری دارند، چون دارای پدرهای متفاوتی میباشند. به همین دلیل هم خیلی از اوقات زنبورهایی که از ملکه تولید شدهاند رنگهای مختلفی دارند. پس از شروع تخمگذاری ملکه معمولاً تا آخر عمر دیگر کندویش را ترک نمی کند مگر هنگام بچه زادن. ملکه معمولاً ? سال وبه طور استثنایی ? سال هم ممکن است عمر کند، ولی اگر بخواهیم جمعیت پر محصول باشد باید وی را حد اکثر در سِّن سه سالگی حذف نموده ویک ملکه جوان وفعال به جای آن به جمعیت داد، به زبان زنبورداران (ملکه را جانشین نمود)، چون با بالا رفتن سِّن وپیری، قدرت تخم گذاری ملکه نیز کمتر میشود، در نتیجه جمعیت پس از مدتی ضعیف وضعیفتر میگردد، از یک جمعیت ضعیف هم هرگز نباید انتظار محصول عسل فراوان را داشت.
زنبورهای نر از تخمهای بارور نشده بوجود میآیند، یعنی پدر نداشته وتنها دارای مادرند، ولی از جانب مادری دارای پدر بزرگ هم میباشند. مدت رشدشان «از تخم تا زنبور کامل» ?? روز است. زنبور نر ?? روز پس از تولد به سِّن بلوغ رسیده وقادر به جفتگیری میباشد. زنبورهای نر از اواسط فروردین تا نیمه دوم تابستان در کندوها وهمراه کارگران وملکه زندگی میکنند. جمعیتهایی که دارای ملکهاند از نیمه? دوم تابستان نرها را به زور از داخل کندو بیرون میرانند ویا مانع ورودشان به کندو میشوند تا از گرسنگی بمیرند. این پدیده به نام «نرکشی» معروف است. بنا براین در حالت طبیعی در فصول پائیز وزمستان در کندوها از زنبور نر خبری نیست. وجود زنبورهای نر تنها برای جفتگیری با ملکههایی است که معمولاً در جمعیت تولید می گردند واین کار همیشه در خارج از کندو ودر هوای آزاد وآفتابی انجام میگیرد. هر زنبور نر تنها یکبار در زندگی میتواند جفت گیری کند چون هنگام جفت گیری دستگاه تناسلی وقسمتی از بدنش پاره شده ودر داخل بدن ملکه باقی میماند. وی در اثر این زخم میمیرد وزندگیش پایان میپذیرد. بدین طریق زنبور نر هرگز فرزندش را نمیبیند.شششش
زنبور کارگر مانند ملکه همیشه از تخم بارور شده بوجود میآید وباز مانند ملکه از جنس مادهاست. دوران رشدش «از تخم تا زنبور ماکل» ?? روز است. تمام کارهای داخلی وخارجی کندو وجمعیت را کارگران انجام میدهند که مهمترینشان عبار تند از:
دونوع زنبور کارگر وجود دارد که از لحاظ شکل ظاهری کوچکترین فرقی بین آنها دیده نمیشود:
تعداد زنبورهای کارگر یک جمعیت نسبتاً خوب در حد اکثر قدرتش درسال «حدود خرداد ماه» به ????? عدد یا بیشتر هم میرسد. در صورتیکه که در زمستان تعدادشان از ???? الی ????? تجاوز نمیکند.
زنبورها از گلهای خوشبو ومعطر بهاری تغذیه میکنند. در فصل بهار و پائیز کندوها پر میگردد و هرکندو در حدود یک تا دو کیلو واحیاناً ? کیلو در فصلهای پُربار عسل بدست میآید. با مهارت خیلی بسیار کسانی که شغل جمع آوری عسل پیشه گرفتهاند عسل از این کندوها خارج و در ظرف خالی مینمایند و کندو را بیرون نمیآورند، چون زنبور عسل طبق عادت همیشه یک جاه سکن مینماید بشرطی که کسی اذیت وآزار بر او ننماید.
هنگامیکه در یک جای خانه (کندو) میسازند خانههای آنها به شکل «مسدس متساوی الاضلاع» است در حالیکه مسطر وبیکار وسایر آلات ندارند، ساختن همه آشیانهها به یک شکل منتظم موجب حیرت است. حکماء میگویند که اگر از مسدس کدام شکل دیگر اختیار میشد در بین خواه نا خواه یک مقداری جای خالی میماند. سردار این زنبورها «یعسوب» نام دارد که با آن جماعت زنبورها میرود. خداوند آنهارا فطرتاً بهطرف شکلی راهنمائی فرموده که یک فرجه جزئی هم بیکار نماند. همه اوامر تکوینیهاست، خداوند به او هدایت داده که فطرتا مطابق خواست و استعداد مزاج خود غذای خودرا از اقسام میوهها و گلها بدست آورد، چنانکه زنبورها از آشیانه خود بیرون آمده ومیوه و گلهای مختلف و رنگارنگ را که از آنها شهد و موم وغیره بدست میآید میمکند. وچون برای بدست آوردن غذا بهر طرف پرواز میکنند در حین مراجعت راه را کم نکرده ومستقیما به آشیانه خود بر میگردند. وبدین مطلب گرفتهاند که به آن راههای فطری که قدرت برای عمل وتصرف تو مقرر کردهاست مطیع ومنقاد بوده روان باش مثلاً گل و میوه را میمکد و بنا به سرشت خود شهد (عسل) را فراهم میکند. شعد دارای رنگهای مختلف است، سفید، سرخ، و زرد وسیاه، میگویند رنگها در اثر اختلاف موسم، غذا وعمر زنبور و غیره تفاوت میکند.
زنبور عسل از راسته نازک بالان (Hymenoptera) است. زنبور عسل قسمتهای دهانی جونده و مکنده ، هر دو را داراست. دگریسی آن کامل است و بطور دسته جمعی زندگی میکند و شامل سه دسته هستند.
کندوی زنبور عسل یا به صورت جعبههای مکعبی به ابعاد 50cm که کندوی modern میگویند و یا به بصورت سبد که کندوی بومی میگویند.
کلمه نحل به معنی زنبور عسل در آیات 68, 69 سوره نحل در جز 14 قرآن کریم آمده است. در تفسیر آیه 68 چنین آمده است؛ پروردگارت به زنبور عسل وحی فرستاد! در اینجا لحن قرآن به طرز شگفت انگیزی تغییر مییابد، در عین ادامه دادن بحثها در زمینه نعمتهای مختلف الهی و بیان اسرار آفرینش در این سوره ، سخن از زنبور عسل و سپس خود عسل به میان میآورد. اما شکل یک ماموریت الهی و الهام مرموز که نام وحی بر آن گذارده شده است. نخست میگوید: "و پروردگار تو به زنبور عسل ، وحی کرد که خانههایی از کوهها و درختان و داربستهایی که مردم میسازند ا نتخاب کن."
میتوان به شهد یا عسل و گرده زنبور عسل و بره "موم" که از صمغها بوجود میآید، اشاره کرد. گرده زنبور عسل دارای انواع مواد الی و ویتامینها میباشد. گرده شامل قندهای احیا کننده میباشد که در کل 31% در گروه کربوهیدرات وجود دارد. میزان متوسط پروتئین گروه حدود 22% است و تمام اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز انسان در ترکیب پروتئینی دانه گروه وجود دارد. عصاره اتری گروه حاوی چربیها و روغنها ، پیگمانها ، دونینها ، ویتامینها و هورمون رشد میباشد. گروه حاوی 13 نوع اسید چرب و دو استدول عمده بنامهای 24- متیلن کلسترول "و بی سی توسترول" است. برای جمع آوری دانه گرده میتوان از تله گرده ، استفاده کرد، ولی اینکار توصیه میشود، چون جمعیت زنبورها را تضعیف میکند.
دانه گرده در پزشکی اهمیت خاصی دارد. در درمان بیماریهای پروستات و آلرژی و در حال بیاشتهایی از داروهایی که از دانه گرده ساخته میشوند، استفاده میکنند. دانه گرده بعنوان مکمل غذایی بکار میرود و از آن در رفع چین و چروک و لکههای صورت استفاده میگردد. از داروهای مشهور میتوان به Prostaflor , Ofilorex اشاره کرد.
از نیش زنبور عسل بعلت خاصیت قلیایی و اسیدی بودن آن در درمان بیماریها ، استفاده میکنند.